........

Madaxweynaha JFS oo kulan Afur ah ku maamuusay Guddoomiyaha Ururka Midowga Afrika

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya Mudane Xasan Sheekh Maxamud ayaa kulan Afur ah ku maamuusay Gudomiyaha Ururka Midowga Afrika Mudane Maxamuud Cali Yuusuf iyo wafdiga ku wehelinaya booqashada uu ku yimid dalka.

Casho sharaftan waxaa ka qeyb galay Ra’iisul Wasaraha Xukumada Federaalka Soomaalia, Guddoonka Baarlamaanka Federaalka Somalia, Danjireyaasha iyo diblumaasiyiinta dalalka Afrika ee ka howlgala Muqdisho.

Madaxweynaha ayaa bogaadiyey kaalinta muhiimka ah ee Midowga Afrika uu ka qaadanayo dadaallada nabadenta, dib-u-dhiska dowladni-mada iyo xoojinta amniga gudaha ee Somalia, isago xusay geesinimada iyo naf-hurnimada ay muujiyeen walaalaha Nabad ilaalinta Afrika ee ku sugan Soomaaliya.

Guddoomiyaha midowga Afrika oo socdalakiisa Soomaaliya soo gabangabeeyey

Ra’iisul wasaare ku xigeenka 2-aad ee Xukuumadda Jamhuuriyada Federaalka Soomaaliya, Mudane Cabdisalam Cabdi Cali ayaa shalay garoonka caalamiga ah ee Aadan Cabdulle ka sagootiyey Guddo-omiyaha Midowga Afrika, Mudane Maxamud Ali Yusuf, o so gabagab-eeyay booqasho labo maalmood ah oo uu ku joogay dalka.

Guddoomiyaha Midowga Afrika, ayaa Intii uu ku sugnaa Muqdisho, kullamo la yeeshay madaxda ugu sarreysa dowladda Soomaaliya, waxa ayna ka wada hadleen xoojinta xiriirka Soomaaliya iyo Midowga Afrika, taageerada howlgalka AUSSOM, iyo dadaallada nabadda iyo dib-u-dhiska dalka.

Ra’iisul Wasaare Ku-xigeenka Labaad, ayaa uga mahadceliyey Guddoomiyaha Midowga Afrika booqashadiisa iyo doorka Midowga Afrika ee nabadda iyo horumarka Soomaaliya, isaga oo xusay muhiimadda ay leedahay iskaashiga dhinacyada amniga, dib-u-hesh-isinta, iyo hormarinta dhaqaalaha.

Dowladda Soomaaliya oo dib dalka ugu soo celisay muwaadiniin ku xirnaa dalka Liibiya

Dowladda Faderaalka Soomaalia oo gacan ka heleeyso hay, ada socdaalka caalamiga ah ee (IOM) ayaa shalay dalka dib ugu soo celisay 145 muwaadin oo mudo ku xiraan dalka Liibiya.

Dhalinyaraan oo ay ka muuqdeen tacdiyo badan ayaa 37 ka mid ah laga dejiyay garoonka diyaaradaha magaalada Hargeysa halka 108-da kalana lagu soo dhoweeyay garoonka diyaaradaha Aadan Cadde ee Muqdisho.

Wasiir ku xigeenka Wasaaradda Arrimaha Dibadda Xukuumadda Dowladda Federaalka Soomaaliya Mudane Isaaq Maxamuud Mursal iyo madax ka socotay hay,ada socdaalka caalamiga ah ee (IOM) ayaa si wadajir ah ugu soo dhaweeyay garoonka Aadan Cadde ee magaalada Muqdisho.

Dowladda Federaalka Soomaaliya ayaa ku howlan dalka in ay dib ugu soo celiso muwaadiniin ku xirin dalal badan oo ka mid ah caalamka.

Midowga Afrika oo DFS ku bogaadiyey dagaalka ka dhanka ah al-shabaab iyo qorshaha doorasho qof iyo cod ah

Guddoomiyaha Midowga Afrika, Maxamud Cali Yuusuf oo booqasho rasmi ah ku yimid Magalada Muqdisho tan iyo marki loo doortay Xilka gudoomiyaha Midawga Afrika ayaa khudbad uu ka jeedayay kulan soo dhawen iyo afur loogu sameyay xarunta madaxtooyada ka sheegay in Midowga Afrika inuu Dowladda Soomaaliya ku taageerayo dagaalka ka dhanka ah al-shabaab iyo qorsha ku ku aadan doorasho qof iyo cod.

Mudane Maxamuud Cali Yuusuf ayaa ku bogaadiyey Madaxweynaha Jamhuriyada hogamintiisa dagaalka al-shabaab dalka looga xoreynayo iyo sida Madaxweynaha safka hore ee dagaalka ugu dhiirogelinayo ciidanka Qaranka.

Guddoomiyaha Midowga Afrika mudane Maxamuud Cali Yuusuf ayaa dhanka kale ka hadlayay muhiimadda Soomaaliya u leedahay in dalka laga qabto doorasho dadwene isaga o madaxda Qaranka ku ammaanay dadaallada ku aadan hirgelinta Qorshaha doorasho qof iyo cod ah.

Sidoo kale Gudomiyaha Midowga Afrika Maxamuud Cali Yuusuf ayaa madasha ka ballan-qaaday inay diyar u yihin garab istaagga dowlada Soomaaliya si isku filanansho dhan kasta ah, taasoo muhiim u ah Geeska Afrika iyo guud ahaan qaaradda Afrika.

"Inta aan Guddoomiyaha Midowga Afrika ahay garab istaagga wax joogsanaya ma ahan, Somalia waxa ay ku socotaa wadadi ay ku gaari la heyd dowladdanimo taam ah”

Casho sharaftan waxaa ka qeyb galay Ra’isul Wasaraha Xukuumada Federaalka Soomaalia, Guddoonka Baarlamaanka Federaalka Somalia, Danjireyaasha iyo diblumaasiyiinta dalalka Afrika ee ka howlgala Muqdisho.

Taliyaha Boliiska oo xarigga ka jaray dib u habeyn lagu sameeyey Xarunta Hogaanka Gaadiidka

Taliyaha Ciidanka Boliiska Soom-aaliyed Sarreye Guuto Asad Cisman Cabdullaahi ayaa xariga ka jaray dib u habeyn iyo qalaben lagu sameyey Xarunta Hogaanka Gaadiidka ee Ciidanka Boliiska.

G/le Maxamed Cismaan Xirsi (Hindi) oo ah Taliyaha Hogaanka Gaadiidka oo dhawaan xika loo magacaabay ayaa muddo kooban shaqada Hogaanka derdergelin ku sameeyey ,isagoo ka duulaya dhaqan gelinta amarkii Taliyaha ee ahaa qurxinta Xafiisyada shaqada iyo Tayeynta Ciidanka Boliiska .

Taliyaha oo ka hadlay goobta ayaa sheegay in muhiimad gaar ah u leedahay in la qurxiyo Xafiisyada lagu hayo shaqada Ciidanka iyo kuwa Bulshada loogu adeego maadama ay qeyb ka yihiin qorshayasha cusub ee lagu hagayo Ciidanka Boliiska.

Horjooge ka tirsanaa Al-shabaab oo lagu dilay Bardaale

Ciidamada ammaanka degmada Berdale ee gobolka Baay aya holgal qorsheysan ka fuliyay deegaanka Kooney oo hoostaga degmada Bardaale waxa ay ku dilay horjooge lagu magacaabo Macallin Qaddiid o Al-shabaab u qaabilsanaa ururinta baada ay shacabka Somaliyed ka qaataan.

Ciidanka howlgalka sameeyay ayaa horjoogahaan la dilay kasoo furtay hub iyo agab kale oo muhiim.

Kooxdaha Argagixisada ah ayaa dhibaato xog leh u heyta dadka ku nool meela ay ku dhuuleeytaan iyaga ka qaada dadka raydka ah lacag baad ah oo ay ku sheegaan in ay tahay sako

Bandhigga Farshaxanka iyo Dhaqanka Bariga Africa oo Lagu soo Geba-gabeeyay Addis Ababa

Wasiirka Wasaarada Warfaafinta, Dhaqanka iyo Dalxiska XFS Mudane Daa’ud Aweys Jamac ayaa ka qeyb galay Bandhigga Dhaqanka, Fanka iy Farshaxanka dalalka bariga Africa oo lagu soo gabogabeyay magalada Addis Ababa ee dalka Ethiopia.

Bandhigan oo ay sidokale ka qeyb galeen qaar ka mid ah wasiirada dhaqanka wadamada bariga Afrika ayaa hal ku dhig loga dhigay "Fanka iyo Dhaqanku waa is dhexgalka gobolka waxana Somalia ku mata-laye Hobolada Qaranka e Waberi kuwaas o madasha kuso bandhigay barnamijyo xiiso leh oo ka tarjumaya dhaqanka, suugaanta, fanka iyo farshaxanka Soomaaliyeed.

Somalia aya bandhig dhaqam-edkan ka qeyb galeysa markii ugu horeysay waxa ayna muujisay diyaargarow heer sare ah.

Hoobiyeyaal khasaare kala duwan geystay oo shalay lagu garaacay gudaha magaalada Afgooye

Warar dheeraad ah ayaa kasoo baxaya tiro hoobiyaal ah oo shalay lagu garaacay qeybo kala duwan oo ka mid ah degmada Afgooye ee gobolka Shabeellaha Hoose.

Wararka ayaa sheegaya in ilaa 10 hoobiyeyal ah ku kala dhacen qeybo kamid ah xafadaha degmada Afgoye xerada ciidamada dowlada ay ku leeyihiin degmadas, sida warbahinta u xaqiijiyeen ilo ku sugan degmada.

Wararka waxay sidoo kale sheegayan in hobiyasha ay geysten khasaarooyin isugu jira dhimasho iyo dhaawac soo garay dad u badan shacab io askar, waxana la shegaya in dadka ku dhintay hoobiyaasha inuu ka mid yahay sarkaal magaciisa lagu sheegay Xusen Xaaji Maxamed oo loo yaqiinay Aw koombe.

Warar aan la xaqiijin ayaa sidoo kale sheegaya in xiliga madaafiicda lagu garaacayay degmada Afgooye inuu halkaasi ku sugana taliyaha qeybta Booliiska gobolka Banaadir Macalin Mahdi iyo saraakiil kale.

Ma jirto war rasmi ah o kaso baxay dhanka lamaha amanka dolada Fedaraalka oo ku aadan khasaraha ay geysteen madaafiida shalay lagu garacay gudaha degmada Afgooye.

Weerarkaan hoobiyaasha ah ee lagu qaaday gudaha degmada Afgooye ayaa kusoo aadaya, iyadoo todobaadkii lasoo dhaafay sidaan oo kale weerar hoobiyaal ah kooxda Al-shabaab uga qaaday xerada Xalane ee ku taala xeyndaabka garoonka diyaaradaha Aadan Cadde ee magaalada Muqdisho.

Booliska Kenya oo ka hadlay weerar ay Al shabaab ku qaadeen magaalada Gaarisa

War kasoo baxay Taliska Booliska Kenya ayaa lagu sheegay in rag hubeysan oo ka tirsan Kooxda Al shabaab ee ka dagaalanta Soomaali ay weerar ku qaadeen xero booliis oo ku dhow xuduudda ay wadaagan Soomaaliya iyo Kenya, halkaas oo ay ku dileen lix ka mid ah ciidamada keydka ah, hubna ka qaateen.

Afhayeenka Booliska Michael K Muchiri ayaa sheegay in weerarka oo ka dhacay xero ku talla ismam-ulka Garisa oo ay fuliyen dagaly-ahano ka tirsan Al-Shabab oo xiriir la leh Al-Qacida ay sido kale dhawacyo halis ah gaarsiiyeen afar ka mid ah ciidamada Kaydka ah Kenya.

Muchiri ayaa shaaca ka qaaday in dableyda Al shabaab ay rasaas huwiyeen askarta oo ay qaar kalana tooriyeyen, kadibna ay bililiqeysteen xerada, hubna ay ka qaateen. Waxa uu inta ku daray in tiro aan la shaacin oo ka tirsan maleshiyatka al shabab lagu dilay inta weerarka uu socday.

Degaannada xuduuda ah ee ku dhow xuduudka Kenya iyo Somalia ayaa marar badan waxaa dhowr jeer u suurta gashay Kooxda Al shabaab inay kasoo gudban ayna weeraraan Ciidamada Booliska Kenya.

Todobaadki hore ayay aheyd markii safaarada Mareykanka ee dalka Kenya ay soo saartay digniin ku aadan in dadka Mareykanka ah aysan u safrin degaanada xuduuda ah oo ay Soomaaliya iyo Kenya wadaagaan sababo la xiriira qatarta weeraro iyo afduubyo oo ay sameyn karaan Al shabaab.

Gaari ciidan oo qarax lagu la beegsaday waddada xiriirisa Muqdisho iyo Afgooye

Gaadiid ay la socdeen ciidamada amniga ayaa shalay qarax lagu la eegtay waddada xiriirisa Magaalada Muqdisho iyo Degmada Afgooye ee Gobolka Shabellaha Hoose.

Ciidamadan oo ka ambabaxay Muqdisho, kuna sii jeeday Afgooye ayaa qarax waddada dhinaceeda la dhigay lala beegsaday mid ka mid ah gaadiidkii ay wateen.

Wararka ayaa sheegaya in qaraxu uu sababay khasaare isugu jira dhimasho iyo dhaawaca oo askarta ka soo gaaray.

Maleeshiyada Al Shabaab ayaa isku dayaya in ay xaalad amni darro ka abuuran waddadaasi, gaar ahaan inta u dhaxeyso Ceelasha Biyaha illaa Afgooye.

Maleeshiyaad kooxo kooxo u socda oo kuwa Al Shabaab ah ayaa todobaadkii hore lagu arkay deeg-aanada qaar ee hoostaga Degmada Afgooye.

Shababka ayaa shalay hobiyeyal ku garaacay Degmada Afgooye, waxaana ku dhintay shan qof halka 29kalena ay ku dhawacmen.

Shabaabka oo cules uu ka heysto holgalka Gobolka Shabelaha Dhexe o duqaymo xaga cirka u badan ayaa Dowlada Federalka furin dagal kaga furaya Gobolka Shabeaha Hoose.

Shabaabka ayaa hadda culeys gaar ah ku haya Afgooye iyo

deeganada ku dhow dhow. Afgooye ayaa 30km dhanka koonfureed kaga beegan Magaalada Muqdisho.

Ruushka iyo Ukriane oo wadahadalo uga furmay dalka Sucuudiga

Wada hadal fool ka fool ah oo xal loogu raadinayo colaadda afar sano jirsatay ee ka socota waddanka Ukraine aya shalay dalka Sucudiga uga furmay waddamada Ruushka iyo Ukraine kuwaas oo ka wada xaajoonaya sidii nabad buuxda loo wada qaadan lahaa.

Wada xaajoodkan oo dawladda Maraykanku gadh wadeen ka tahay ayaa la filayaa in laga gaadho xal nabadeed oo dagaalka lagu soo afjaro iyada oo la raacayo qorshaha madaxweyne Trump ee ku aaddan in si deg deg ah dagaalkan loo joojiyo.

Haddii dhinacyadu arrinkan guul ka gaadhaan, waxa ay ka dhigan tahay in si buuxda loo joojiyey dagaalkii abid ugu xumaa ee tan 1945-kii dhex mara Ruushka iyo waddan ku yaalla qaaradda Yurub.

Dibadbaxyo ka dhan ah Erdogan oo gilgilay guud ahaan dalka Turkiga

obanaan kun oo mudaaharadayal ah ayaa ka qayb qaatay bananbaxyo ka dhacay guud ahaan dalka Turkiga, kadib markii ninka ay sida weyn u loolamayaan madaxwenaha dalkaasi, Recep Tayyip Erdogan, xabsiga loo taxabay laguna eedeyay falal la xiriira musuqmaasuq.

Ekrem Imamoglu, duqa magalada Istanbul, ayaa lagu waday in Axadi lo doorto musharaxa madaxwenaha ee xisbiga Jamhuuriga (CHP), doorashada xigta ee dhaceysa sanadka 2028-ka.

Qalalaasihii ugu weynaa muddo ka badan toban sano ayaa dalka ka dhacay Axadi, iyado mudaharaday-asha loo adeegsaday sunta dadka ka ilmeysiisa iyo rasaasta cinjirka ka sameysan.

Imamoglu ayaa sheegay in eedeymaha loo soo jeediyay ay yihiin kuwo siyaasadeysan. "Marna hoos isuma dhigayo”, ayuu ku yiri qoray uu soo dhigay barta X ka hor xarigiisa.

Madaxweyne Erdogan ayaa dhaleeceeyay mudaaharaadyada, wuxuuna ku eedeeyay xisbiga CHP inay isku dayayaan inay "khalkhal geliyaan nabada oo ay kala fogeeyaan dadkeena”.

Guud ahaan, isu soo baxyada ayaa ka dhacay ugu yaraan 55 ka mid ah 81-ka gobol ee dalka Turkiga, ama in ka badan saddex-meelood laba meel oo dalka ah, sida ay sheegtay wakaaladda wararka Faransiiska ee AFP.

Falastiin oo si adag uga hortimid qorshaha Trump iyo Israaiil ee ah in dadkooda loo raro Soomaaliya

Lataliyaha Madaxwenaha Falastin Dr. Riyad Malki ayaa ku gacan seyray qorshaha madaxweyne Donald Trump ee ah in Falastii-niyiinta laga raro Qaza loona wareejiyo dalalka Carabta ee Bariga Afrika, sida Suudaan, Soomaaliya oo ay ku jirto Somaliland.

Waxa uu sheegay in dalalkaasi aysan aqbali doonin Falastiiniyiinta, isla markaana ay ka door bidayaan inay dhintaan intii ay ka tagi lahaayeen dalkooda.

Dr. Malki, oo ka qayb-galayay dabaaldegga 35-aad ee madax-banaanida Namibia, ayaa xaqiijiyay sida ay Falastiiniyiinta uga go'an tahay inay sii joogaan dhulkooda.

Qoshaha Maraykanka iyo Israel ayaa la kulmay cambarayn baahsan, iyadoo inta badan dunidu ka hortimid in qaxotiga Falastiiniyiinta la dajiyo waddamada Sudan iyo Soomaaliya.

Dr. Malki ayaa dhaleeceeyay isku dayga Donald Trump uu ku doonayo in uu ra’yigiisa xoog ugu soo rogo, tallaabadaas oo kicisay falcelin xooggan oo caalami ah, iyadoo dalal badan ay ka muujiyeen caro iyo niyad jab ku aaddan soo jeedintiisa.

Dr. Malki ayaa diiday habka Trump uu aaminsan yahay in nabad lagu raadinayo ee ah xoogga iyo gacan ka hadalka, isagoo ku tilmaamay mid aan macquul ahayn.

Dr. Malki ayaa muujiyay sida uu ugu faraxsan yahay cambaareynta beesha caalamka ee qorshaha Trump, gaar ahaan dalalka Namibia iyo Koonfur Afrika.

Waxa uu taageeradaas u sababeeyay xidhiidhka soo jireenka ah ee Falastiin iyo quruumahaas.

Soo jeedinta Trump ee ah in Falastiiniyiinta loo raro dalalka kale ee Carabta ayaa dhalisay muran weyn, iyadoo dad badan ay u arkeen in uu yahay isku day lagu doonayo in lagu tirtiro joogitanka Falastiiniyiinta dalkooda.

Duqayn culus oo Shabaab loogu gaystay Degmada Alkowsar

Diyarado dagaal aya xalay garacay bartilmamedyo ku yaala Degmada Alkosar eGobolka Shabelaha Dhexe

Wararka ayaa sheegaya in la beegsaday goobo ay degmadaasi kaga sugnaayeen horjoogeyaal iyo maleeshiyaadka Al Shabaab.

Dadka deeganka aya so shegaya in dhowr qarax oo waaweyn ay gilgileen degmada, isla-markaana aysan jirin cid ka ag-dhawaan karta goobaha la duqeeyay, maadaama aysan maleeshiyadu ogoleyn in loo soo dhawaado.

Ilaha deegaanka ayaa sheegaya in dadku ay isla dhex marayaan in mid ka mid ah gantaalada lagu garaacay degmada lala eegtay goob ay horjoogeyaal Shabaab ahi kula hadlayeen maleeshiyadooda.

Duqayntii xalay ayaa ka xooganed midii Sabtidi laga fuliyay degmadasi. Duqayntan ayaa sidoo kale laga maqlay deeganada u dhaxeya Degmoyinka Alkowsar iyo Aadan Yabaal.

Dowladda Federaalka ayaan wax war ah ka soo saarin duqaynta culus ee xalay Shabaabka loogu gaystay Degmada Alkowsar.

Taliska Ciidanka Xoogga Dalka iyo Hay’adda NISA ayaad mooddaa in habeenadii u dambeeyay ay hakiyeen warbixinadii ay ku faah faahinayen goobaha ay duqaymuhu ka dhacaan.

Diyaaradaha dagaalka ayaa muddooyinkan weerarayay meelaha ay isugu so xooman maleshiyadasi, gaar ahaan kuwooda ku sugan Gobolka Shabelaha Dhexe Holgalka hawada ayaa lagu taageraya ciidamada dhulka, waxana looga hortagaya is fiditanka Shabaabka iyo deegaanada ay isku dayayaan in ay qabsadaan.

Dowlada Federalka iyo saxiibada caalamiga ah ayaa sii kordhinaya weerarada xagga cirka ee looga gol leeyahay in lagu wiiqo Al Shabaab.

Wasiir Kuxigeenka Warfaafinta Somaliya, Abdiraxman Yusuf Cumar (Alcadaala) ayaa mar sii horreysay qof kasta oo aan Shabaab ahayn ugu baqay in u ka fogaado meelaha ay kooxaha argagixisada joogaan.

Tiro dad ah oo ku dhintay hoobiyeyaal lagu weeraray Degmada Afgooye

Maleshiyada Al-Shabab ayaa shalay hobiyeyal ku weeraray Degmada Afgoye e Gobolka Shabellaha Hose iyado ay dad shacab ahi ku dhinten, kuwo kalena ay ku dhaawacmeen.

Wararka ayaa sheegaya in illaa toban hoobiye ay gudaha ugu soo dhacen degmadaasi, taasoo walaac ku abuurtay dadka deegaanka.

Dadka deegaanka ayaa soo sheegaya in hoobiyeyaasha qaar ka mid ah ay ku dhacen guryo la degana o ku yaala xaafadaha 21-ka October, Buulotiinka, aagga Buundada Afgooye iyo weliba suuqa degmadaasi.

Sidoo kale dadkii ku ganacsa-nayay suuqa weyn ee Afgooye iyo dadkii kale ee wax ka iibsanayay ayaa la sheegay in ay ku kala cararen, kadib marki ay hobiyeyasha qaarkood ku soo dhaceen suuqaasi.

Illaa shan qof ayay wararku shegayan in ay ku dhinten hobiye-yasha lagu garaacay degmadaasi.

Warar aan la xaqiijin ayaa sheegaya in laba askari oo ka tirsan Ciidanka Xoogga Dalka ay ku dhinteen hoobiyeyaashaasi, nin kale oo sarkaal ahna uu ku dhaawacmay.

Ugu yaraan 29 qof ayaa ku dhaawacantay madaafiicdaasi, kuwaa oo u badan dadkii ay madafi-icdu ugu taggeen guryahoda.

Wariyeyaash ayaa soo sheegaya in dadka faraha badan ee ku dhaawacmay madaafiicdaasi la geeyay goobaha caafimaadka ee degmada oo xaaladooda lagu la tacaalayo, inkastoo qaar ka mid ah oo dhaawacoodu uu culus yahay markii dambe loo soo qaaday dhinaca Magaalada Muqdisho.

Laamaha amniga iyo Maamulka Gobolka Shabellaha Hoose ee Koonfur Galbeed ayaan wax war ah ka so saarin weerarka hoobiyeyasha ee lagu qaaday degmadaasi.

Hoobiyeyaashan ayaa lagu weeraray Degmada Afgooye, xilli uu gaaray Taliyaha Qaybta Booliska Gobolka Banaadir, Korneyl Mahdi Cumar Muumin.

Dowladda Federalka ayaa Sabtidii ciidamo u badan kuwa booliska u dirtay degmadaasi, ka dib markii Shabaabku ay toddobaadkii hore culeys soo saareen Afgooye iyo deegaanada ku dhow dhow.

Wariye laga soo qabtay Afgooye oo ku xiran Muqdisho

Wariye Ibraahim Maxamed Mayow (Bashka) oo ka hawlagala Degmada Afgooye ee Gobolka Shabellaha Hoose ayaa ku xiran Xarunta Hay’adda Dembi Baarista (CID) ee Magaalada Muqdisho, ka dib markii laga soo xiray degmadasi.

Ciidanka Booliska ayaa gacanta ku soo dhigay Wariyaha, ka gadal markii uu bilaabay in uu tebiyo khasaraha ka dhashay hobiyeyashii ay shalay maleshiyada Al Shabaab ku weerareen degmadaasi.

Ilo wareedyo ayaa sheegaya in amarka lagu soo xiray uu bixiyay Taliyaha Qaybta Booliska Gobolka Banaadir, Korneyl Mahdi Cumar Muumin, oo isaga iyo saraakiil uu hoggaaminayo ay shalay gaareen degmadaasi.

Warbaahinta ayaa fahamsan in ninka Wariyaha ah lagu haysto keliya baahinta khasaaraha nafeed ay gaysteen hoobiyeyaasha ay maleshiyadu ku garacday degmada.

Ilaha ku dhow dhow Saraakiisha Ciidamada ayaa ku waramaya in Ibraahim Maxamed Mayow oo xalay ku hooyanaya CID ay su’aalo weydiin ku socoto.

Wariyaha oo ka mid ah Wariyeyaasha ka hawlgala Afgooye ayaa ahaa wakiil wareed ka tirsan Warbaahinta Dalsan ee fadhigeedu yahay Muqdisho.

Bashka oo sidoo kale ka tirsan Idaacada Afgooye ayaa mudoyinkan si weyn uga muuqday Warbaahinta.

Xariggiisa ayaa imanaya, xilli xasaasi ah oo Dowladda Federaalka ay dadaal ugu jirto, sidii ay dib ugu caabin lahayd Shabaabka culeyska ku haya Afgooye iyo deegaanada ku dhow dhow.

Lama filayo in hay’adaha amanka ay faah faahiyaan sababta lagu soo xiray, haddiiba ay dhacdo in si dhakhsa ah uu dib xorriyaddiisa ugu helo, haddii uu sii xirnaadana ay suurtagal tahay in maxkamad la horkeeno.

Haweeneey daawooyinka la isku caddeeyo marisay lix cunug oo ay dhashay iyo wixi ay la kulantay

Haweeney ka soo jeeda waqooyiga dalka Nigeria ayaa ka niyad jabtay kaddib wiilkeeda oo labo jir ah markii uu isbeddelay midbaka wajiga iyo lugaha.

Cadaadis kaga yimid dhanka qoyskeyda ayaa sababay in hawee-neydan 32-jirka ah ay caddeyso dhamaan lixdeeda cungu balse way ka shaleysay arinta ay sameysay.

Fatima oo aan magaceeda baddelnay si aan loo aqoonsan qoyskeeda waxay sheegtay in mid ka mid ah gabdhaheeda ay wajiga daboolato marka ay baxeyso si ay u qariso gubniinka kaga yaal wajiga.

Mid kale oo carruurta ka mid ah midabkiisa waxa uu ka madow yahay sida markii hore uu ahaa halka kan sadexadna uu calaamado ku yeeshay bushimaha iyo jilbaha.

Cunug kale oo garguuranayo weli kama soo kaban dhaawacyada ka soo gaaray cadeynta lagu sameeyay jirkiisa.

"Walaashey ayaa dhashay carruur midabkoodu furan yahay balse aniga kuweyga aad ayey u madoobaayeen. Waxaan dareemay in hooyadey ay ka jaceshahay kuweyga kuwa walaashey sababtoo ah midabkooda, taas ayaana wax badan i dhaawacday", ayey tiri Fatima.

Waxay sheegtay in ay jirkooda u adeegsatay kareemooyin ay ka soo iibsatay dukaan ku yaal magaalada Kano iyadoo aan la tashan dhakhatar.

Ugu horeyn waxay u muuqatay in ay shaqeyneyso. Ayeeyada ayaa u digtay carruurta Faima ee da'doodu u dheyxeysay 2 ilaa iyo 16 sano.

In midabka la cadeeyo Nigeria waxaa looga yaqaan biliijing. Meelo badan oo caalamka ayaan laga isticmaalaa.

Haweenka Nigier ayaa ah kuwa ugu badan ee is-cadeeya qaarada Afrika. 77% si joogto ah ayey isu cadeeyaan sida ay sheegtay hay'adda caafimaadka adduunka WHO. Dalka Congo-Brazzaville waxaa is-cadeeya 66%, Senegal waa 50% halka Ghana ay tahay 390%.

Kareemooyinka laysku cadeeyo waxaa ku jira waxyaabo halis ah hadii wax badan laga isticmaalo. Dalal badan waxaa ku siin kara oo kaliya dhakhaatiirta. Mararka qaar waxaa lagu daraa waxyaabo kale oo sun ah sida meerkuri.

Nabaro iyo in midabka oo baddelma ayaa suuragal ah in ay noqoto natiijada, waxaa sidoo kale laga qaada caabuq ku dhaca jirka iyo in meerkuriga uu sumeeyo kilyaha.

Xaalada aad ayey u xuntay ilaa ay ka gaartay Nigeria mid degdeg ah 2023-kii sida ay sheegtay hay'ada nidaamisa cuntada iyo daawada (Nafdac).

Sidoo kale haweenka cadeeya carruurta sida ay Fatima sameysay oo kale waa wax si guud loogu dhaqmo Nigeria.

"Dad badan ayaa la xiriiriya midabka cad qurux ama hantida. Haweenka sida ay sheegeen waxay doonayaan in carruurtooda aan la takoorin sababtaas ayey u cadeeyaan marka ay dhashaan ", sidaasina waxaa BBC-da u sheegtay Zainab Bashir Yau oo leh xarun caafimaad.

Waxay ku qiyaastay in 80% haweenka ay la kulantay ay cadeeyeen carruurtooda ama ay doonayaan in ay sidaa yeelaan.

Qaarkood waxaa la biliijgareeyay markii ay dhasheen sida ay sheegtay Zainab hadana howshaas ayey ku sii jiraan.

Nigeria, meelaha qofkla laga ogaado in uu isticmaalay kareemooyinka laysku cadeeyo waa faraha halka ay ka laabmaan. Gacanta inta kale way cadahay balse meelahaas weli waa madow yihiin.

Sidoo kale dadka caba sigaarka iyo kuwa maandooriyaha isticmaala ayaa la mid ah oo meelahaas ka madow. Mararka qaarna waa laysku qaldi karaaa qofka in uu yahay mid is-cadeeyay ama mid sigaarka caba.

Fatima waxay sheegtay in gabdhaheeda oo 16 iyo 14 jir ah ay sidaas la kulmaan.

"Waa la takooraa- farta ayaa lagu soo fiiqaa iyadoo loogu yeerayo in ay qabatimeen daroogo. Aad ayey tani u sameeysay" ayey tiri.

Labadooda waxay waayeen wiilashii saaxiibada la ahaa sababtoo ah ma jiro qof doonaya in uu la socda qof lala xiriirinayo maandooriye.

Waxaan booqanay suuqa caanka ee Kano halkaas oo ah meel lagu sameeyo kareemooyinka qasqaska ee laysku cadeeyo.

Suuqa waxaa ku yaal dukaamo badan oo hal dhinac ah oo lagu iibiyo kareemooyinka laysku cadeeyo.

Kareemooyinka qaar waa diyaar balse waxaa jira kuwa aad dooran kartid waxa laga sameynayo kaddibna adigoo taagan ayaa laysku darayaa.

Waxaan ogaanay in badan oo ka mid ah kareemooyinkaas in ay ku qoran yihiin in carruurta loogu talogalay, waxaana ku jira waxyaabo la ogolaaday.

Sidoo kale waxaan suuqa ku aragnay gabdho yar yar oo jumlo u iibsanaya kareemooyinka laysku cadeeyo kaddibna waxay ka sii iibinayaan saaxiibadood.

Haweeney uu doorsoomay midabka gacmaheeda ayaa sheegtay in laga iibiyay kareemo lagu daray walxaha lagu cadeeyo carruurta. Intooda badan lama socdaan heerka la ogolyahay in la isticmaalo.

Dr Leonard Omokpariola oo ka tirsan hay'ada Nafdac ee nidaamisa cuntada iyo daawooyinka ayaa sheegay in la sameeyay isku dayo dadka lagu barayo khataraha.

Wuxuu sidoo kale sheegay in la sameeyay dadaalo lagula wareegayo waxyaabaha midabka lagu cadeeyo balse wuxuu sheegay in mararka qaar ay adag tahay in saraakiishu aqoonsadan walxahaas.

Fatima waxay sheegtay in wixii ay sameysay aysan weligeed ka hareynin ilaa inta carruurteeda ay ka soo noqonayaan midabkooda. Hadda waxaa ka go'an Fatima in ay caawiso waalidiinta kale si ay uga fogaadaan khaladaadkii ay samesay in iyagana aysan sameyn.

"Inkastoo aan joojiyay hadana saameynteeda weli igama harin, waxaan ka baryayaa waalidiinta kale in ay igu tusaale qaataan".

Xigasho BBC